Deprem sonras? travmaya dikkat!

Deprem gibi do?al afetlerin insanlarda ‘tehlike’ sinyalleri olu?turarak birçok farkl? duygusal ve davran??sal belirtiyi tetikleyebilece?ini söyleyen Maltepe Üniversitesi T?p Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sa?l??? ve Hastal?klar? Anabilim Dal? Dr. Ö?retim Üyesi Psikiyatr Gresa Çarkaxhiu Bulut, "Bu belirtiler aras?nda kayg? ve korkunun beraberinde getirdi?i tedirginlik, huzursuzluk, gerginlik, kolayca öfkelenme, karar alma ve odaklanma güçlükleri, yorgunluk ve uyku-i?tah düzensizliklerinin say?labilir. Bu tepkilerin ço?u geçicidir. Bu dönemde kendinizin ve yak?nlar?n?z?n fiziksel güvenlik ve gereksinimlerinin kar??land??? yerlerde bulunmak, sevdiklerinizle ileti?im kurmak, beslenme ve uyku düzeninizi korumaya çal??mak, mümkün olan en k?sa sürede günlük rutinlerinize dönmek fiziksel ve ruhsal sa?l?k için oldukça önemlidir" dedi.

"BEL?RS?ZL?K KAYGIYA NEDEN OLUYOR"

Afet s?ras?nda en büyük olumsuzlu?un ‘ne ya?an?yor oldu?u’ ya da ‘o anda ne yapaca??n? bilememek’ yani belirsizlik oldu?unu vurgulayan Psikiyatr Gresa Çarkaxhiu Bulut, toplum sa?l??? aç?s?ndan depremden önce insanlar?n, depremde ya?anabilecekler ve sonras?nda yap?lacaklar konusunda e?itilmesinin, travmayla ba? etmeyi kolayla?t?r?c? etkisi oldu?unu belirtti. Bulut, depremden sonraki ilk haftalarda normal günlük ya?ama dönmekte zorlan?l?yor, gün içerisinde s?k s?k olay an? zihinde yeniden canland?r?l?yor, yorgunluk, tedirginlik, uyku ve i?tah düzensizlikleri azalmak yerine artarak devam ediyorsa, bunlara keyifsizlik, hissizlik ya da ba? a?r?s? ve kar?n a?r?s? gibi bedensel belirtiler eklendiyse, mutlaka profesyonel destek al?nmas?n? önerdi.

"KORKULARIN YAVA? YAVA? ÜZER?NE G?D?N"

Afet sonras?nda çocuk ve gençlerde en çok rastlan?lan belirtilerin huzursuzluk, kolay öfkelenme, a?lama, irkilme, uyku-i?tah düzensizlikleri, dikkati sürdürme zorluklar?, bak?m verenlerden ayr?lma güçlükleri, ilgi ve temas ihtiyac?nda art??, olayla ilgili s?kça soru sorma ve küçük çocuklarda kazan?lm?? becerilerde geçici kay?plar görüldü?ünü belirten Bulut, ?u tavsiyelerde bulundu:

"Travmatik olay sonras?nda ya?anan kayg?lar?n ço?u zaman içerisinde hafifler. Kayg?lar?n azalmas?n? ve çocuklar?n bu ola?and??? durumla ba? etmesini kolayla?t?rman?n yollar? aras?nda; çocuklar?n istedikleri zaman ya?ad?klar? olay? ve duygular? ifade etmesine olanak sa?layan güvenli ortamlar sa?lanmas?, depremle ilgili konu?ma ve haberlere makul ölçüde maruz kalmas?, yeti?kinlerin olay? aktar?rken pani?e kap?lmadan çözüm odakl? rol model olu?turmalar? önerilmektedir. Bu s?rada çocuklar?n dile getirdi?i kayg?lar? dinlemek, yok saymamak ve anlamaya çal??mak çok önemlidir. Dile getirdikleri korkular?n?n üzerine yava? yava? giderek (örne?in kapal? alana girerken önce k?sa süreli kalmak, sonra süreyi uzatmak gibi) al??t?r?lmalar?na destek olmak gerekmektedir.”

"FELAKET BEKLENT?S? ?Ç?NE G?R?LMEMEL?"

Maltepe Üniversitesi Sokakta Ya?ayan ve Çal??an Çocuklar ?çin Uygulama ve Ara?t?rma Merkezi Müdürü, Psikoloji Bölümü Ö?retim Üyesi Doç. Dr. Özden Bademci ise deprem sonras?nda do?al olarak ya?anan ?ok, korku, kayg? ya da hissizlik gibi duygular?n ya?anan ola?anüstü ko?ullara verilen ola?an tepkiler oldu?unun kabul edilmesi gerekti?ini söyledi. Zorlay?c? deneyimlerin her zaman travmatize edici olmayabilece?ini belirten Bademci, “Travma ba??m?za gelen durum de?ildir. Travma ba??m?za gelen ?eye kar?? bizim içimizde oland?r. Ya?anan olumsuz olay ki?inin tepkilerini s?n?rl?yorsa, onu kendisinden kopar?yorsa, potansiyeline, içsel kaynaklar?na eri?mesini ve kaynaklar?n? kullanmas?n? engelliyorsa o zaman travmadan söz edebiliriz” dedi.

"POZ?T?F DÜ?ÜNME ÇABASI ?Ç?NDE OLMAK YETERL? OLMAYACAK"

Stres alt?nda ki?inin korku, panik tepkileri verebilece?ini, durumu inkâr edebilece?ini ya da duygular?yla ba?lar?n? kopararak hissizle?ebilece?ini belirten Bademci, ki?inin daha çok olumsuz haberlere yönelerek dikkatini sadece olumsuzluklara verebilece?ine, felaket beklentisi içine girebilece?ine dikkat çekti. Böyle zamanlarda durumun geçici oldu?unu dü?ünmeye çal??mak ve pozitif dü?ünme çabas? içinde olman?n yeterli olmayaca??n? belirten Bademci, ?öyle devam etti:

"Müdahalenin duygusal beyine yönelik olmas? gerekir ki, bu da sadece beden odakl? terapötik müdahalelerle mümkündür. Günümüzde pek çok insan?n yoga ya da meditasyona yönelmeleri bu yüzdendir. Deprem sonras? psikolojik müdahalenin zihin-beden bütünlü?ü içeren müdahaleler olmas?; uzun süre haber takibi yap?lmamas? ve ancak güvenilir kaynaklardan ve s?n?rl? sürelerle haber takibi yap?lmas? gerekir. Uzun süre haber takibi yapmak bedenimizi hissizle?tirir. Stresi, kayg?y? artt?r?r. Ki?iyi içinde bulundu?u andan kopar?r. Anda olamamak bir travma belirtisidir. Kayg?, stres ve belirsizlikle ba?a ç?kmada, ki?inin ‘?imdi ve burada’ olmaya ihtiyac? vard?r. Ki?i bunu ancak bedeninin verdi?i tepkilerin fark?nda olarak yapabilir."

"ÇOCUKLARLA OYUN ÇOK ÖNEML?"

Bademci, belirsizli?in çokça hâkim oldu?u böyle bir dönemde yak?nl?k hissetti?imiz insanlarla ba? kurman?n iyi gelece?ini söyledi. Bu sayede kendimizi güvende hissedece?imizi belirten Bademci, “Güven, tehlikenin olmamas? hali de?ildir. Güven, ki?inin ba? kurmaya aç?k olmas? halidir. Yarg?lamadan bedensel duyumsamalar?m?z? hissetmeye veya hissedilmeyeni fark etmeye ihtiyac?m?z vard?r. Bu elbette yeni bir dildir. Ancak bu sayede zihnimiz de nefes almaya, dü?üncelerimiz berrakla?maya ba?layabilir” dedi.

"OYUN ÇOCUKLARIN DO?AL D?L?D?R"

Deprem sonras? çocuklar?n içe dönebilece?i gibi tam tersi davranabilece?ini de vurgulayan Bademci, çocuklar?n oyun yoluyla kendilerini ifade etmelerinin önemine dikkat çekerek ?öyle devam etti:

“Sessiz olabilecekleri gibi çok hareketli, hatta ne?eli olduklar?, ya?ananlardan hiç etkilenmemi? olduklar? izlenimini veriyor olabilirler. A??r? hareketlilik, ne?elilik hali çocuklar?n kayg?, korku, a??r? uyar?lm??l?k durumunun bir d??a vurumudur. Çocuklarla oyun temelli ileti?im kurulmas?, onlar?n hareketine ortam sa?layan oyunlar oynanmas?, bu oyunlarda çocuklar?n bedensel duyumsamalar?n? bilinçli bir ?ekilde fark etmelerini sa?lamak çok önemlidir. Çal??malar?n oyunla?t?r?larak e?lenceli hale getirilmesi ya?anan olumsuz an?lar?n tetiklenmesini de engeller. Oyun çocuklar?n do?al dilidir. Çocuklar e?lenerek yava? yava? bedensel duyumsamalar?n?n fark?na vard?r?lmaya çal???l?r. Çocu?un tekrar bedenini hissetmeye ba?lamas? onda kontrol hissini tekrar uyand?r?r. Çocuk kendi kendini düzenleyebilir hale gelir; korkuyla âdeta kilitlenen enerjisinin d??ar? vurumu oyun arac?l???yla yeniden sa?lanm?? olur."